Segurança Sosiál, integrada iha Setór Públiku Administrativu, kompostu husi Institutu Nasionál Segurança Sosiál (INSS) no husi Institutu Fundu Rezerva Segurancsa Sosiál nian (FRSS) ne’ebé, hamutuk, ita hanaran nu’udar Instituisaun Seguransa Sosiál sira-nian.
Instituisaun Segurancsa Sosiál mak pesoa koletiva públika, ho personalidade jurídika, autonomia administrativa no finanseira no patrimóniu rasik, ho responsabilidade atu halo jestaun rejime seguransa sosiál sira-nian.
Institutu Nasionál Seguransa Sosiál (INSS)
Institutu Nasionál Seguransa Sosiál – kria iha tinan 2016 (Dekretu-Lei n. 47/2016, husi 14 dezembru), mak organizmu sentrál jestaun no ezekusaun sistema seguransa sosiál tomak no ba siklu prosesu asosiadu nian tomak, inklui atendimentu ba públiku, rejistu dadus (inskrisaun, prestasaun no karreira kontributiva sira), jestaun rekursus físikus no finanseirus, kobransa ba kontribuisaun, análize no pagamentu prestasaun sira, aplikasaun normativa, elaborasaun, ezekusaun, jestaun no kontrolu orsamentál no finanseiru Orsamentu Seguransa Sosiál nian (OSS), nomós elaborasaun estudu no proposta téknika sira. Responsabilidade husi INSS halo jestaun no ezekuta Sistema Seguransa Sosiál tomak, ho exesaun mak jestaun fundu rezerva nian, no asegura relasaun sira ho kontribuinte, benefisiáriu no públiku enjerál.
INSS mak Instituisaun ne’ebé responsável ba jestaun no implementasaun ba programa tolu husi programa haat ne’ebé inskritu iha Planu Seguransa Sosiál nian: “Rejime kontributivu repartisaun”; “Rejime naun-kontributivu”; no “Administrasaun seguransa sosiál nian”, inklui atividade sira kona-ba Fundu Rezerva Seguransa Sosiál nian, no nia responsável hodi konsolida Orsamentu no Konta Seguransa Sosiál nian.
Aleinde servisu sentrál sira, iha ona previzaun atu INSS bele iha servisu deskonsentradu, ne’ebé sei funsiona iha Munisípiu 13 no iha Rejiaun Administrativa Espesial Oekusse-Ambeno (RAEOA), relasiona ho Seguransa Sosiál nia preokupasaun hodi hakbesik aan ba sidadaun. Iha tinan 2022, hala’o ona funsionamentu servisu deskonsentradu 8 ne’ebé funsiona tuir “rejiaun”, no rejiaun idaidak inklui Munisípiu barak liu ida:
1. Díli (inklui Munisípiu Díli, Ataúru no Manatutu); 2. Ainaru; (inklui Munisípiu Ainaru, Kovalima no Manufahi); 3. Baukau (inklui Munisípiu Baukau, Lautein no Vikeke); 4. Bobonaru; 5. Ermera (inklui Munisípiu Ermera, Likisá no Aileu); 6. RAEOA.
Fundu Rezerva Seguransa Sosiál nian (FRSS)
Rejime jerál Seguransa Sosiál liga, tan ne’e, repartisaun simples ba téknika kapitalizasaun públika, ne’ebé konsiste iha kriasaun Fundu públiku kapitalizasaun ida – Fundu Rezerva Seguransa Sosiál nian (FRSS) – ne’ebé akumula no rentabiliza montante sira husi exedente kontribuisaun anuál sira-nian ne’ebé laos objetu repartisaun imediata, ne’e katak, exedente entre kontribuisaun sira ne’ebé tama anualmente no prestasaun sira ne’ebé selu anualmente.
Fundu Rezerva Segurancsa Sosiál nian (FRSS) kria liuhusi Lei n. 12/2016, husi 14 novembru (artigu 63 2) no konstitui no regulamenta efetivamente liuhusi Dekretu-Lei n. 55/2020, husi 28 outubru – alteradu liuhusi Dekretu-Lei n. 33/2021, husi loron 15 fulan dezembru, liuhusi Lei n. 2/2022, husi loron 10 fulan fevereiru, no liuhusi Dekretu-Lei n. 34/2022, husi loron 19 fulan maiu.
FRSS nia funsaun mak halo jestaun ba karteira ativus no ba patrimóniu Fundu nian, hodi asegura estabilizasaun finanseira no sustentabilidade rejime kontributivu seguransa sosiál nian. Verba sira akumuladu iha FRSS iha jestaun ne’ebé bazeia ba kritériu seguransa, rendibilidade no likidés, ho maneira prudente, liuhusi promosaun diversifikasaun ba karteira ativus nian no minimizasaun risku sira-nian.
Determinadu ona iha lei katak verba hirak-ne’e afeta de’it ba estabilizasaun finanseira no ba sustentabilidade rejime kontributivu Seguransa Sosiál nian, no labele uza ba fin seluk. Ne’e katak, verba FRSS sira-nian mak sei utiliza de’it, iha futuru, hodi selu prestasaun sosiál sira ba kontribuinte rejime jerál nian, bainhira reseitua anuál kontribuisaun sira-nian la sufisiente ona hodi taka despeza tinan ida ne’ebá nian.
Institutu FRSS mak responsável ba jestaun no implementasaun husi programa “Rejime kontributivu Kapitalizasaun nian”, inskritu ona iha Planu Segurancsa Sosiál, no ba atividade jestaun karteira no patrimóniu Fundu nian, prevista iha ámbitu programa ida-ne’e nian, no nia mak bele realiza diretamente ka akompaña jestaun, karik halo kontratu ho entidade jestora esterna ida. Maibé, jestaun karteira no patrimóniu Fundu nian bazeia ba polítika anuál investimentu sira-nia ba karteira referénsia be’ebé elabora no aprova liuhusi Governu, tuir termus artigo 63 Lei n. 12/2016, husi loron 14 fulan novembru, alterada liuhusi Lei n. 1/2022, husi loron 3 fulan janeiru, no liuhusi Lei n. 2/2022, husi loron 10 fulan fevereiru.